PDF

Дон Маўра Транкуіла FSSPX

Кожны, хто ведае, што Сабор утрымлівае памылкі супраць ужо акрэс­ленага вучэння, несумненна, усведамляе паходжанне праблемы, звя­занай з уладай юрысдыкцыі ў Касцёле. Каталіцкі Касцёл з’яўляецца дасканалым грамадствам, заснаваным Езусам Хрыстом, і, як усе грамад­с­т­вы, павінен валодаць уладай, прапарцыянальнай таму, хто ім кіруе. Улада з’яўляецца фармальнай прычынай грамадства, гэта значыць яна з’яўляец­ца тым, што акрэслівае грамадства. Калі казаць канкрэтней, то від улады разам з адносінамі, якія яна стварае паміж сабою і членамі грамадства, з’яў­ляецца ўстаноўчым фактарам самога грамадства. У ваюючым Ка­сцёле ня­бачная ўлада Езуса Хрыста, Які адзін з’яўляецца Галавою Касцёла і крыні­цай усёй іншай улады на небе і на зямлі, наўпрост дэлегуецца Ім ад­наму ча­лавеку, Ягонаму намесніку на зямлі, наступніку апостала Пятра, біс­купу Ры­ма. Мы шмат разоў тлумачылі, якім чынам канстытуцыя Lumen gen­tium су­пярэчыць гэтаму догмату, акрэсленаму І Ватыканскім саборам, пад­трым­лі­ваючы меркаванне, што ўлада кіравання ў выпадку біскупа (і ўлада кіра­вання “калегіі біскупаў” над усім Касцёлам) наўпрост паходзіць ад Езу­са Хрыста. Гэта знішчае паняцце папскай манархіі. Тэрмін манархія ў пры­мяненні да папства фактычна ўказвае, што адзінай асобай, якая атрымлівае ўладу кіравання наўпрост ад Хрыста, з’яўляецца Папа. Кожная іншая асоба атрымлівае ўладу апасродкавана, ад Папы (ex Petro). Гэта адбываецца не­калькімі спосабамі. Гэтыя спосабы будуць рознымі для біскупа-ардынарыя, які стабільна кіруе дыяцэзіяй, і для святара-ерэтыка, які павінен атрымлі­ваць сваю ўладу для таго, каб выслухаць споведзь памі­ра­ючай асобы, per modum actus, на моцы касцёльнага права. У гэтай сувязі важна зазначыць, што толькі дыяцэзіяльныя біскупы займаюць пасаду, устаноўленую Богам, але сваю ўладу, хоць яна і з’яўляецца звычайнай, яны атрымліваюць ад Па­пы, і яна падпарадкавана яму. Нішто не адкрываецца і не закрываецца, калі ў аснове не ляжаць ключы Пятра.

Выпуск 34. Ці з’яўляецца седэвакантызм адказам на крызіс?

У цяперашняй сітуацыі Касцёла перад намі часта становіцца праблема ролі ўлады, а менавіта пытанне магчымасці таго, каб вярхоўная ўлада трапіла ў памылку ці нават у ерась. Пэўныя людзі пажадалі скарыстацца старымі тэ­зісамі тых тэолагаў, якія лічылі, што Папа, які паводзіць сябе, як ерэтык, не­адкладна страчвае сваю ўладу або нават не можа быць сапраўдна выбраны, калі ўжо быў ерэтыком да свайго абрання.

Яны спасылаюцца на тэзісы, падтрыманыя меркаваннямі вялікіх і важных тэолагаў і нават некаторых святых дактароў. (Да больш ці менш рэлеван­т­ных спосабаў прымянення знакамітай булы Паўла IV мы вернемся пазней [1].) Несумненна, гэтыя тэзісы з’яўляюцца вельмі цікавымі, але ў перыяд свай­го ўзнікнення яны мелі чыста навуковы інтарэс і ніколі не пацвярджаліся на канкрэтных прыкладах. Гэтыя тэзісы трэба ўспрымаць як чыстыя гіпо­тэ­зы, якія прыводзілі да выніку, які на той час здаваўся немагчымым. Вы­па­дак, які прадумвалі тэолагі мінулага, адрозніваецца ад цяперашняй сітуа­цыі адным істотным элементам: у тэзісах старажытных тэолагаў у ерась трапляў адзін толькі Папа; епіскапат жа заставаўся больш-менш устойлі­вым, і тым самым гарантавалася трываласць існавання Касцёла (дакладна так жа, як гэта адбываецца пры смерці Папы). Згодна з цяперашнімі плыня­мі седэвакантызму, вакантным з’яўляецца не толькі пасад Пятра, але і ўсе біскупскія пасады. Кожны, хто хоча прымяніць гэтыя тэзісы да цяперашняй сітуацыі, павінен памятаць, што нам прапануецца не выпадак Касцёла “без Папы” (што здараецца падчас кожнага канклава), а выпадак Касцёла ўво­гуле без усялякай іерархіі на зямлі і без кіруючага епіскапату. Адпавед­на, гэта Касцёл, у якім адсутнічае звычайная юрысдыкцыя.

Калі разглядаць сітуацыю ў такім сэнсе, то працягласць часу, пакуль апос­тальскі пасад можа заставацца вакантным, не з’яўляецца малаважнай: гэ­тая працягласць абмежавана. Яна вызначаецца бесперапынным існаваннем іншых асоб, якія маюць звычайную юрысдыкцыю, атрыманую ад папярэд­няга Папы, якую яны захоўваюць пасля ягонай смерці [2]. Калі сярод асоб, што жывуць на зямлі, звычайная юрысдыкцыя знікне цалкам, як сцвяр­джа­юць некаторыя сённяшнія тэзісы, тады не будзе існаваць ніякай надзвы­чайнай дэлегаванай юрысдыкцыі. Гэта так, таму што юрыдычна яна дэле­гуецца кімсьці, а не “Касцёлам” у абстрактным сэнсе. Несумненна, кананіч­нае права карыстаецца выразам “supplet Ecclesia”, але тэалагічна і метафізі­чна юрысдыкцыя прабывае ў людзях, якія атрымалі яе ад Папы (або, вы­ключна ў выпадку Папы, наўпрост ад Хрыста). Юрысдыкцыя не лунае ў паветры, чакаючы, пакуль яе хтосьці ўхопіць!

Разгледзім прыклад: святар, які не мае звычайнай улады юрысдыкцыі (на­прыклад, святар FSSPX, экскамунікаваны святар, святар-ерэтык або святар, які не займаецца душпастырствам), аказваецца перад паміраючай асобай (або трапляе ў сітуацыю сур’ёзнай агульнай неабходнасці, такой як цяпера­шняя сітуацыя ў Касцёле), і гэтая асоба просіць яго аб споведзі [3]. Гэты свя­тар можа адпусціць ёй грахі. Ён атрымлівае юрысдыкцыю для гэтага акта на моцы Божага права і кананічнага права. Тэалагічна кажучы, гэты святар атрымлівае ўладу для адпушчэння грахоў ад кагосьці, хто мае яе габіту­аль­на, ці то ад дыяцэзіяльнага біскупа, ці то ад Папы. Касцёльны заканадаўца ў лучнасці з найвыйшэйшым Божым законам “salus animarum” прадугледзеў гэты выпадак і згадзіўся на гэтае “аўтаматычнае” дэлегаванне, у якім ніякі іерарх не можа адмовіць, паколькі ўлада даецца для дабра (і адмаўленне ў ёй у такіх выпадках было б цалкам ірацыянальным і супярэчным Божаму праву).

Аднак, калі прыняць, што знік не толькі Папа, але і кожны дыяцэзіяльны бі­скуп, то мы павінны спытацца, ад каго гэты святар можа атрымаць юрыс­дыкцыю, нават калі яна патрэбна яму толькі для споведзі паміраючага ча­лавека. Праблема тут не ў тым, каб ведаць, ці можа ўлада ў пэўных сітуа­цы­ях дэлегавацца надзвычайнымі спосабамі (гэта абсалютна не падлягае дыс­кусіі), а ў тым, каб ведаць, кім яна дэлегуецца.

Той, хто адказвае, што можа атрымаць яе наўпрост ад Езуса Хрыста, па­ві­нен ведаць, што тым самым уводзіць выключэнне з правіла, якое кажа, што ўся юрысдыкцыя на зямлі паходзіць ад Папы, тады як адзін толькі Папа атрымлівае гэтую ўладу ад самога Хрыста. Іншымі словамі, тым самым ён падрывае прынцып папскай манархіі, які хоча абараніць: ён робіць памыл­ку, падобную да памылкі Lumen gentium, і ў выніку ігнаруе неабход­насць са­мога папства (таму што сцвярджае, што Касцёл можа існаваць без Папы дзесяцігоддзямі і нават у прынцыпе). Усё пачынаецца з пахвальнага намеру абараніць папства, але заканчваецца фактычным успрыманнем папства як чагосьці другаснага для штодзённага жыцця і існавання Касцёла. Крайні прыклад споведзі паміраючага чалавека дазваляе нам зразумець, што без папства ніхто не можа нічога рабіць у Касцёле, а тым больш калі знішчана ўся ўлада сярод дыяцэзіяльных біскупаў, гэта значыць уся ўлада, якая пахо­дзіць ад папскай улады і можа працягвацца пасля ягонай смерці (крыніцай яе заўсёды з’яўляецца Папа).

Знакамітая тэорыя седэвакантыстаў імкнецца часткова вырашыць гэтыя праблемы ўвядзеннем розніцы паміж матэрыяльным і фармальным: гэтае адрозненне магло б растлумачыць (не без сваёй супярэчлівасці), як юры­дычная ўлада магла б вярнуцца ў Касцёл заўтра, але (як і іншыя віды седэ­вакантызму) яна не прапануе тлумачэння, як Касцёл можа існаваць без уся­лякай іерархіі на зямлі сёння.

Адсюль добра бачна, што рашэнне, прапанаванае пэўнымі даўнімі тэолага­мі для сітуацыі Папы-ерэтыка, не датычыцца нашай сітуацыі, а іначай мы мусілі б прызнаць не толькі немагчымасць спавядацца, але і спыненне існа­вання Каталіцкага Касцёла, прынамсі ў сэнсе грамадства паводле формы (у філасофскім значэнні слова), акрэсленай як догмат.

Калі казаць тэалагічнымі, а не проста юрыдычнымі тэрмінамі, то становіц­ца зразумела, што спалучэнне вызнання ерасі і атрымання ўлады юрыс­ды­кцыі не з’яўляецца з метафізічнага пункту гледжання абсалютна немагчы­мым. Мы не разважаем тут пра тое, ці трэба лічыць, што ерэтык знаходзіц­ца па-за Касцёлам, паколькі нават само права прызнае, што асобы, якія зна­ходзяцца па-за Касцёлам, могуць атрымліваць юрысдыкцыю, як мы бачылі ў выпадку святара-ерэтыка, які ў сітуацыі неабходнасці можа ўдзяліць сак­раментальнае адпушчэнне грахоў. Калі б паміж гэтымі рэчамі існавала ме­тафізічная несумяшчальнасць, Касцёл не мог бы ў гэтым выпадку нават на момант удзяліць юрысдыкцыю гэтым суб’ектам. Агульная прак­тыка паказ­вае, што Касцёл прызнае, што вызнанне ерасі і юрысдыкцыя мо­гуць суісна­ваць у адным і тым жа суб’екце. Тады гэта дэманструе, што не з’яўляецца абсалютна пэўным той факт, што ерэтык аўтаматычна страчвае сваю ўладу без прысуду або ўмяшання пазітыўнага права (якое не прымя­няецца да Па­пы). Прыняўшы, што паслясаборныя Папы (і дыяцэзіяльныя біскупы) па­вінны заставацца такімі (паколькі немагчыма растлумачыць, як Касцёл мо­жа працягваць існаваць без гэтай структуры), і разумеючы, што ўлада юры­сдыкцыі не абавязкова страчваецца праз ерась, трэба задаць пы­танне, як магчыма, што сама ўлада Касцёла распаўсюджвае памылкі.

Не паглыбляючыся празмерна ў дадзеную тэму, мы павінны памятаць, што для таго, каб знайсці лепшае рашэнне, дастаткова змясціць сутнасць праб­лемы з валодання беспамылковасцю на карыстанне ёю [4]. Немагчыма адмаў­ляць наяўнасць улады ў сённяшняй іерархіі, не ахвяруючы ўкладам Каталі­цкага Касцёла і некаторымі догматамі. Насуперак такому адмаўленню мы прывядзём контраргумент, які засяроджваецца на праблеме выкарыстання гэтай улады, або хутчэй (як мы часта паўтаралі) яе невыкарыстання. Гэтае тлумачэнне з’яўляецца значна больш надзейным і не прыводзіць да тых сур’ёзных нязручнасцяў, якія стварае альтэрнатыўны тэзіс: яно не закра­нае ўладу Папы і не скідвае адказнасць на Бога. Бог працягвае забяспеч­ваць уладу, неабходную для навучання і кіравання, але чалавек не карыста­ецца ёю належным чынам. Важна не разглядаць уладу як свайго роду міс­тычны провід, які перашкаджае Папу завесці Касцёл на няправільны шлях. Гэтая ўлада, асабліва калі казаць пра беспамылковасць у навучанні, павінна здзяйсняцца праз дакладныя акты, абавязак выканання якіх можа ляжаць на Папу, напрыклад праз асуджэнне памылак і акрэсленне вучэння; гэтую ўладу немагчыма здзейсніць праз занядбанне або (па той жа прычыне) у злой волі, а тым больш праз саўдзел у справах ворагаў Касцёла.

Сёння перад тым, хто сапраўды хоча ведаць вучэнне Касцёла, стаяць вяліз­ныя перашкоды, хоць яго адкрыццё ніколі не з’яўляецца цалкам немагчы­мым. Гэтую рэальнасць можна разумна ўлічваць, і яна ніякім чынам не ста­віць пад сумненне існаванне або ўклад Касцёла. Той факт, што ўлада Касцё­ла ўводзіць шкодныя для вернікаў памылкі, не карыстаючыся, аднак, пры гэтым сваёй уладай (г. зн. не выкарыстоўваючы настаўніцкую ўладу фар­мальным чынам), не супярэчыць ніякім догматам і абяцанню Езуса Хрыста (хіба што, як мы казалі, хтосьці глядзіць на Божае спрыянне папству і Кас­цёлу надзвычай рамантычным, абагуленым ці нявызначаным чынам).

Можна зноў жа пярэчыць, што сёння, здаецца, пэўныя памылковыя вучэнні прадстаўляюцца як вучэнне Касцёла і што Бог тым самым дазваляе, каб многія душы ўводзіліся ў памылку. Аднак, калі спрабаваць вырашыць сіту­ацыю дапушчэннем, што за Папу прымаюць чалавека, які Папам не з’яўля­ецца, то праблема не вырашаецца, а набывае яшчэ больш жахлівыя машта­бы: памылка застаецца і становіцца больш фундаментальнай, таму што за­кранае не толькі дзеянні, але і якасць асобы, адказнай за гэтыя дзеянні.

Наколькі б сур’ёзным ні быў крызіс у Касцёле, ён ніколі не можа запляміць істотных элементаў, нават калі ён здолеў звесці іх прэрагатывы да самага крайняга стану: заўсёды будзе існаваць улада кіравання, якая паходзіць ад Хрыста праз пасрэдніцтва аднаго Папы, нават калі цяпер яна, магчыма, кеп­ска выкарыстоўваецца (адносна добрага выкарыстання гэтай улады абя­цання Хрыста не было). Заўсёды будзе існаваць доступ да акрэсленага ву­чэння мінулых часоў, наколькі б цяжкім ён ні быў, і заўсёды будзе існаваць улада беспамылкова асуджаць новыя памылкі, нават калі праз занядбанне ці саўдзел (а таму, адпаведна, па віне чалавека) гэтая ўлада не выкарыстоў­ваецца. (Такое магло быць таксама з Папамі мінулага; зразумела, што бес­памылковасць у навучанні па азначэнні не можа выкарыстоўвацца кепска, але яна можа проста не выкарыстоўвацца, як талент, які закапалі.) З іншага боку, нельга заяўляць пра шырэйшае і больш таямнічае Божае спрыянне, якога няма ў вучэнні, каб апраўдваць усе дзеянні (у тым ліку тыя, якія не з’яўляюцца фармальна настаўніцкімі) нядаўніх Папаў ці Сабору, які не меў намеру быць беспамылковым (і фактычна памыліўся). Беспамылковасць звязана з канкрэтнымі дзеяннямі і выступае як бар’ер супраць памылкі; яе не трэба блы­таць з провідам. Але і провід гарантуе не тое, што ўсё заўсёды будзе добра, а толькі тое, што зло, якое Бог дапускае ў Касцёле, прывядзе да дабра.

Таму дазваляецца чытаць ненастаўніцкія акты Папаў, нават публічна, у святле Магістэрыя ўсіх часоў (у сапраўдным сэнсе гэтага слова), супраць­стаяць іх памылкам і дэнансаваць іх; дазваляецца, у адпаведнасці з вучэн­нем усіх тэолагаў, аказваць непаслухмянасць канкрэтным загадам, якія ідуць супраць веры і маралі і выдадзены са злоўжываннем уладай, таму што для такіх актаў няма гарантыі беспамылковасці.

Нарэшце, некаторыя спрабавалі апраўдаць магчымае звяржэнне ўкладу Ка­сцёла, спасылаючыся на апошнія часы. Калі вялікія беды сапраўды ўкажуць на апошнія часы, то ўяўленне, быццам бы па гэтай прычыне можа існаваць Касцёл з іншым укладам, чым той, які даў яму Езус Хрыстус, хутчэй указвае на нейкую форму песімістычнага псеўда-ёахіміцтва [5]. Касцёл са сваёй іерар­хіяй, сакрамэнтамі і іншымі істотнымі элементамі застанецца такім, які ён ёсць, да самага прыйсця Хрыста і не зменіцца ні за хвіліну да гэтай падзеі, ні за некалькі гадоў, таму што ён з’яўляецца канчатковым сродкам збаў­лення, дадзеным людзям у Божай эканоміі. Да апошняга дня кожны будзе атрымліваць адпушчэнне грахоў праз споведзь дзякуючы ўладзе, якая ў канчатковым выніку заўсёды зводзіцца да Папы і ніколі не будзе давацца прамым умяшаннем Езуса Хрыста. У гэтым заключаецца самы глыбокі сэнс падпарадкавання Папу, якое з’яўляецца неабходным для ўсіх стварэнняў, пра што кажа була Unam sanctam Баніфацыя VIII. І гэта застаецца праўдзі­вым і гарантаваным нават сёння, хоць Папа і выклікае скандал перад усім Касцёлам сваім уласным вучэннем, таму што інстытут павінен мець маг­чы­масць трываць у сваёй істоце нягледзячы на злую волю людзей. Вінаватым жа бокам з’яўляюцца людзі, якія не карыстаюцца Божымі дарамі, а не сам Бог, Які застаецца верным сваім абяцанням.

[1] Энцыкліка Cum ex apostolatus — гэта не што іншае, як lex inhabilitans, г. зн. ён дэкларуе, што кожная асоба, якая была асуджана за ерась, з’яўляецца няздольнай (нават рэтраак­тыўна) да атрымання любой грамадзянскай ці касцёльнай улады; таксама ён пазбаўляе яе актыўных і пасіўных выбарчых правоў. Кананічныя ўмовы вельмі ясныя: мова ідзе не пра ерэтыкоў у агульным сэнсе, а пра тры спосабы юрыдычнага і публічнага асуджэння: праз устаноўленую правіну (deprehendentur), праз вызнанне віны (confitebuntur), праз судовы працэс з разглядам справы і асуджэннем у ерасі (convincentur). Сама гісторыя энцыклікі паказвае гэта: Папа хацеў зрабіць няздольным да займання пасадаў кожна­га, хто быў абвінавачаны ў ерасі, але адмовіўся ад гэтай задумы па прычыне (справядлі­вага) супраціву з боку калегіі кардыналаў. Пар. Pastor, “Histoire de Papes”, т. VI.

[2] Пытанне таго, ці “прабывае” юрысдыкцыя, дэлегаваная Папам (на моцы касцёльнага пра­ва) іншым іерархам, акрамя дыяцэзіяльных біскупаў, а таксама як і якім чынам яна прабывае, з’яўляецца кананічна-тэалагічнай праблемай, якая абсалютна не змяняе іс­то­ты нашага аргумента, таму мы не будзем тут яе абмяркоўваць.

[3] Мы прымаем як дадзены той догмат, які патрабуе, каб святар, які слухае споведзі, меў не толькі ўладу пасвячэння, але і юрысдыкцыю над тымі, каму адпускае грахі. Сакра­ментальная споведзь, па сутнасці, з’яўляецца судом, што робіць неабходнай наяўнасць улады кіравання ў адносінах да пенітэнта. Калі ўлада святарскага пасвячэння ўдзяляе прынцыповую здольнасць адпускаць грахі, то ўлада юрысдыкцыі над пенітэнтам з’яў­ляецца неабходнай умовай для сапраўднасці сакрамэнту. Пробашчы і душпастыры па­вінны атрымліваць гэтую ўладу на пастаяннай аснове; усе святары, нават ерэтыкі і экс­камунікаваныя святары, атрымліваюць яе ad casum для адпушчэння грахоў паміра­ю­чым асобам і ў сітуацыі сур’ёзнай агульнай неабходнасці.

[4] Мы не будзем затрымлівацца на гэтым надта доўга, таму што гэтае пытанне ўжо ста­навілася прадметам многіх артыкулаў у гэтым выданні [La Tradizione Cattolica] і ў іншых месцах.

[5] Ёахіміты — міленарысцкая група францысканцаў ХІІІ ст., якая адкідала інстытуцыя­нальны Касцёл свайго часу.

Крыніца: SSPXPodcast.com; Tradizione Cattolica, № 1, 2014
Ілюстрацыя: Fr Lawrence Lew, O.P. / Flickr (CC BY-NC-ND)